Είσοδος από Βόρεια Πλευρά

Η πόλη δεν υπάρχει στην Αρχαιότητα. Στα βυζαντινά όμως χρόνια, μας είναι γνωστή η πόλη της Ξάνθειας, η οποία κατείχε τον λόφο που δεσπόζει βορειοδυτικά της σημερινής Ξάνθης. Το όνομα Ξάνθεια εμφανίζεται από τη συμμετοχή του επισκόπου της πόλης Γεωργίου, στα 879, στη Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης, με πατριάρχη τον Φώτιο τον Μέγα. Αργότερα, αναφέρεται ως «χωρίον», στα 1083, σε ένα τυπικό βυζαντινής μονής, βόρεια της Ξάνθης. Ως μητρόπολη εμφανίζεται για πρώτη φορά στα 1344.Στο κέντρο αυτής της φωτογραφίας, του 1940, φαίνεται καθαρά η υστεροβυζαντινή ακρόπολη της Ξάνθειας. Σήμερα, στον λόφο στα βορειοδυτικά της πόλης, τα τείχη είναι καλυμμένα πια από τη βλάστηση και δύσκολα διακρίνονται.Έτσι, από τον 14ο αιώνα και μετά, αναφέρεται συχνά σε γραπτές πηγές ως πολίχνη ή ως πόλη, έως ότου, με την ανοικοδόμηση που πραγματοποιήθηκε, στα 1830 έως το 1845, η πόλη, αναπτύχθηκε και κατέλαβε την σημερινή της έκταση και μορφή. Η ανοικοδόμηση αυτή, ακολούθησε τον καταστροφικό σεισμό που συνέβη την άνοιξη του 1829.Την περίοδο λοιπόν αυτής της ανοικοδόμησης, δηλαδή στα 1830 με 1845, εγκαθίστανται στην πόλη πολλά συνεργεία από Ηπειρώτες μαστόρους. Αργότερα, θα ακολουθήσει και μια δεύτερη φάση οικοδομικής ανάπτυξης, από το 1870 και μετά. Αυτό συνέβη γιατί, η πόλη της Γενισέας, στον γειτονικό ομώνυμο κάμπο, που ήταν το διοικητικό κέντρο της περιοχής, καταστράφηκε από πυρκαγιά και έτσι η διοίκηση και το εμπόριο μεταφέρονται πια, στην πόλη της Ξάνθης.Στην εικόνα βλέπεται μία επιγραφή, του 1880, η οποία βρίσκεται επί της στοάς που οδηγεί στο χάνι του Μαργαρίτη, στην περιοχή του παζαριού. Όμως, με τη συντήρηση της επιγραφής, από λάθος, έχει αναγραφεί «... Μαργαρίτης Ησαήου...», ενώ το σωστό είναι, με την ορθογραφία της τότε εποχής : «... Μαργαρίτης Ηοάνου...». Μπορείτε να διαβάσετε, ότι ήταν Ηπειρώτης.Η πολυπολιτισμική, κοινωνική ζωή της πόλης, τους προηγούμενους αιώνες, οργανώνεται γύρω από κάθε ναό ή ιερό, δημιουργώντας συνοικίες. Θα πρέπει έτσι, να σκεφτούμε ότι, στην πόλη συν-λειτουργούν ναοί Ορθοδόξων, Καθολικών, των Ιεχωβά, Παλαιοημερολογιτών, Αρμενίων, Ευαγγελιστών Πεντηκοστιανών, αλλά υπάρχουν και τεμένη, τεκές Μπεχτασήδων και τουρμπέδες. Παράλληλα, οι εύπορες, αστικές οικογένειες κτίζουν σπίτια, συνήθως διώροφα και με αποθηκευτικούς χώρους, όπου συνυπάρχουν στοιχεία, τόσο της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, όσο και στοιχεία των αρχιτεκτονικών ρευμάτων που κυριαρχούν στα Βαλκάνια, και τα μεγάλα αστικά κέντρα της Ευρώπης. Στα ευρωπαϊκά, αστικά κέντρα, πολλοί Ξανθιώτες, κυρίως καπνέμποροι δραστηριοποιούνται κοινωνικά και οικονομικά. Αντλούν όλο και περισσότερα κέρδη, από την καλλιέργεια και την επεξεργασία του καπνού στην ευρύτερη περιοχή της Ξάνθης. Το εμπόριο του καπνού, διακινούσαν σε όλες τις ευρωπαϊκές αγορές, αλλά και στην Ανατολή. Στα νότια της πόλης και στις παρυφές του γόνιμου κάμπου χτίζονται σύγχρονα, μεγάλα συγκροτήματα καπναποθηκών και εργοστάσια παραγωγής τσιγάρων. Η βιομηχανική αυτή ανάπτυξη φέρνει ανθρώπους και από άλλες περιοχές. Όλοι αυτοί, οι εργάτες και οι επαγγελματίες, οργανώνονται σε Σωματεία και Συλλόγους. Στην Ξάνθη εκείνης της εποχής, συνυπάρχουν: Θρακιώτες, Μικρασιάτες, Πόντιοι, Καππαδόκες, Αρμένιοι, Μαυροθαλασσίτες, Τουρκογενείς, Πομάκοι, Αθίγγανοι, Σαρακατσάνοι, Ηπειρώτες, Αρβανίτες.Η ανάπτυξη της πόλης είναι εμφανής, καθώς στην Ξάνθη καταγράφονται πολλά χάνια σε λειτουργία, περισσότερα από πενήντα. Το γεγονός αυτό δηλώνει μια έντονη, εμπορευματική κίνηση στην ευρύτερη περιοχή.Στην εικόνα βλέπετε, όπως έγραφε και η πινακίδα επί της οδού Δαγκλή, το χάνι, ή «ΠΑΝΔΟΧΕΙΟΝ ΥΠΝΟΥ ΑΒΕΡΩΦ, Α’ Τάξεως», επί της στοάς, στην οδό Μιχαήλ Καραολή, στο κέντρο της πόλης και την έξοδό του στην οδό Δαγκλή. Η λήψη έγινε τον Ιούνιο του 1991, και λίγο πριν κατεδαφισθεί. Εδώ, πραγματοποιήθηκαν πολλά από τα γυρίσματα της ταινίας «Ο Θίασος», του Θόδωρου Αγγελόπουλου.Σήμερα, ο πολεοδομικός ιστός της Παλιάς Πόλης διατηρείται σε μεγάλο βαθμό, ενάντια στις αποφάσεις της τοπικής αυτοδιοίκησης. Αυτό επιτεύχθηκε, στα μέσα της δεκαετίας του 1970, χάρη στις προσπάθειες του τότε Νομάρχη της πόλης, Κωνσταντίνου Θανόπουλου, και του προϊσταμένου της Εφορείας Κλασσικών Αρχαιοτήτων Κομοτηνής, Ευάγγελου Πεντάζου, αλλά και μερικών ευαίσθητων κατοίκων, όπως μέλη της Φιλοπρόοδης Ένωσης Ξάνθης (ΦΕΞ). Και η πόλη τελικά, ανακηρύσσεται ως «Διατηρητέος Οικισμός» (ΦΕΚ. 661 17/05/1976). Η νέα πόλη πλέον, εκτείνεται νότια και δυτικά. Στην εικόνα, η Παλιά και η σύγχρονη πόλη της Ξάνθης, ο κάμπος της και στο βάθος το νησί της Θάσου. Η θέση πανοραμικής παρατήρησης, που δημιούργησε το ΠΑΚΕΘΡΑ, βρίσκεται στην συνοικία Σαμακώβ.