Τρίκλιτη βασιλική με νεκροταφείο

Έξω από τον περίβολο του βυζαντινού οικισμού, όπως συνηθίζονταν, αναπτύσσεται το νεκροταφείο. Εκτός των τειχών λοιπόν του Πολυστύλου, και στα βόρεια αυτού, μέσα όμως στον αρχαιολογικό χώρο των αρχαίων Αβδήρων, αποκαλύφθηκε τρίκλιτη βασιλική. Καταλαμβάνει τον χώρο έξω από τη δυτική πύλη του αρχαίου τείχους και σήμερα περιλαμβάνεται στον περιφραγμένο, αρχαιολογικό χώρο των αρχαίων Αβδήρων. Οικοδομήθηκε με διαστάσεις 14,50μ. x 9,90μ. και αποτελείται από νάρθηκα, κυρίως ναό και ιερό βήμα. Παρουσιάζει τρεις οικοδομικές φάσεις.Πρόκειται, για κοιμητηριακή βασιλική, που ως συνηθίζονταν χτίστηκε έξω από τα υπάρχοντα τείχη, και γύρω της αναπτύχθηκε το πρώτο νεκροταφείο του βυζαντινού οικισμού. Η βασιλική αυτή χρονολογείται μετά το τέλος της παλαιοχριστιανικής εποχής και πριν τον 9ο αιώνα. Στο σχεδιάγραμμα που παρατίθεται φαίνονται όλες οι φάσεις εξέλιξης του ναού. Ο νάρθηκας αποτελείται από έναν ενιαίο χώρο, ίσου πλάτους με τον κυρίως ναό. Στο μέσο της δυτικής πλευράς του ανοίγεται η κεντρική είσοδος του ναού και στο μέσον της ανατολικής πλευράς του νάρθηκα υπάρχει η είσοδος προς το μεσαίο κλίτος του ναού. Οι τοίχοι του νάρθηκα, όπου αυτοί σώζονται, είναι κτισμένοι με κατεργασμένους λίθους κτιρίων της αρχαιότητας, με συνδετικό υλικό το ασβεστοκονίαμα ανακατεμένο με χώμα.Ο κυρίως ναός χωρίζεται σε τρία κλίτη, με τη βοήθεια δύο τοίχων πάχους 60 εκατοστών., που πιθανόν έφεραν τοξωτά ανοίγματα για να επικοινωνούν τα κλίτη μεταξύ τους. Το ιερό βήμα ανοίγεται ανατολικά του κεντρικού κλίτους. Απολήγει σε μία ημικυκλική, εσωτερικά και εξωτερικά, κόγχη με ιδιαίτερα, επιμελημένη τοιχοποιία από επάλληλες στρώσεις λαξευμένων λίθων και πωρόλιθων μεγάλων διαστάσεων και συνδετικό, ισχυρό ασβεστοκονίαμα.Κατά τη β΄ φάση χρησιμοποιείται μόνο το μεσαίο κλίτος. Το δάπεδο στον κυρίως ναό και στην κόγχη υπερυψώθηκε και καλύφθηκε με λιθόπλακες.Κατά την γ΄ φάση κατασκευάστηκε μονόχωρο παρεκκλήσι στο χώρο του ναού της β΄ φάσης. Ένα μονόχωρο παρεκκλήσι που κατασκευάστηκε στην εξωτερική βορειοανατολική γωνία της τρίκλιτης βασιλικής αποτελεί πιθανόν την δ΄ φάση.Γύρω από την τρίκλιτη βασιλική αλλά και μέσα σε αυτήν υπάρχουν πολλοί τάφοι, κιβωτιόσχημοι ως επί το πλείστον, που αποτελούν μέρος του εκτενούς νεκροταφείου που υπάρχει στην περιοχή έξω από τη δυτική πύλη του κλασικού τείχους.